نقدی بر استنادات به آیات و روایات. یک

بسم الله

برداشت درست و فنی داشتن از آیات و روایات، کار سخت و پیچیده ای است و رعایت نکردن ضوابط این برداشت بسیار خطرناک است.
متأسفانه عدم رعایت ضوابط را در سطوح مختلف سواد، و در گرایش های متفاوت و متغایر سیاسی و اجتماعی می توان دید. صدای ضعیف امثال من که به جایی نمی رسد؛ اما شاید در حد مطالعه ی همین چند بزرگواری که این جا را می خوانند، بد نباشد برخی نکات ساده و البته مهم را بنویسم. با عرض معذرت از دوستانی که این ها را می خوانند و استاد بنده در این مباحث اند. امیدوارم بتوانم مطالب را ورای عقاید و علایق سیاسی ام بنویسم.

مقدمتاً در ضرورت بحث، به اختصار باید گفت که بدعت به دو شکل قابل تصور است: داخل کردن چیزی در دین که جزء دین نیست؛ و دوم خارج کردن جزئی از دین از آن.
به نظرم یکی از شیوه های نسبتاً پوشیده ی بدعت گذاری ـ که متأسفانه در چند دهه ی اخیر کم رواج نداشته است ـ این است که چیزی را که با هر دلیلی جز ادله ی دینی مشهوریت یا مقبولیت یافته است، به دین بچسبانیم. شبیه این کار را در مباحث علمی برخی دنبال می کردند. مثلاً در فیزیک یا نجوم یا بیولوژی یا... نظریه یا فرضیه ای داده می شود؛ عده ای تلاش می کنند بگویند 1400 سال پیش همین معنی در قرآن یا روایات آمده است. شاید کم ترین اشکال این کار در مباحث علمی این باشد که بسیاری از یافته های علمی به مرور رد می شوند و نظریات جدیدی جای آن ها را می گیرند. با این وصف ممکن است کم کم در باور دین داران، نسبت به دین رخنه های اساسی پیش بیاید. فعلا بحث مان درباره ی این نیست.
شبیه همین قضیه را در مسائل سیاسی و اجتماعی هم می شود دید؛ برخی از هر راهی جز استنباط دینی به نظراتی می رسند و بعد سعی می کنند برای آن نظر از دین شاهد بیاورند. شاید خطر این کار کم تر از کنار گذاشتن صریح دین نباشد؛ چون فقط این نیست که دین کنار گذاشته می شود؛ بلکه در کنار این، این وضع بی ربط به دین رنگ و لعاب دین می گیرد و کار را بر مؤمنین هم مشتبه می کند.
سلسله نوشته هایی که ان شاء الله به مرور در این جا خواهم گذاشت، در تلاش برای نشان دادن ضعف های این رویکرد است.

شاید اولین چیزی که برای استنباط از ادله ی دینی به آن نیاز است، زبان عربی دانستن باشد؛ البته نه در حد عربی مدارس! ان شاء الله در مطلب بعد با ذکر مثالی قضیه روشن تر می شود.